Cultuuromslag

De omslag van een Anglo-Amerikaanse naar een Rijnlandse werkcultuur is nodig om zelforganiserende teams tot een succes te maken (zie de blog ‘De crux van zelforganisatie: anders doen én anders denken’). Maar zo’n cultuuromslag, daar kun je best tegenop zien. Toch is het minder zwaar dan je denkt. Het Rijnlands zit bij velen van ons dicht onder de huid. Wakker kussen is genoeg.

Angelsaksische cultuur

De gangbare hiërarchische werkcultuur komt voort uit de cultuur van de landen waar Engels gesproken wordt, vandaar de naam Anglo-Amerikaans of Angelsaksisch. De plattere Rijnlandse werkcultuur steunt op de cultuur in de Noordwest-Europese landen. Onderzoekers onder aanvoering van de Nederlander Hofstede hebben veel onderzoek gedaan naar verschillen tussen culturen.¹⁾ Bij de Anglo-Amerikaanse cultuur horen zaken als masculien (ik, prestatiegericht, ‘the American Dream’), een grote machtafstand (hiërarchie met ongelijkwaardigheid als gevolg), reductie van risico (veel regels, veel controle, wantrouwen), korte termijn (snel rijk worden), functionaliteit (serieus, weinig vakantie). Veel hiervan zie je terug in de Angelsaksische werkcultuur.

Noordwest-Europese cultuur

Woorden die volgens Hofstede c.s. passen bij de cultuur in onze streken zijn bijvoorbeeld feminien (wij samen, geven en nemen), geringe machtafstand (‘je moet niet denken dat je meer bent hoor’), ruimte zoeken en ruimte geven (‘kom, probeer maar!’, vertrouwen), lange termijn (sparen, leren), heelheid (de hele mens doet ertoe. Je mag ook genieten). Om dit bij jezelf te herkennen moet je even terugdenken aan de eerste jaren van je opvoeding. Daarna is er vaak een flinke Angelsaksische saus overheen gekomen. Is het niet via het individualistische schoolsysteem, dan is het wel via de mores in organisaties of via het eind vorige eeuw aangewakkerde neoliberale politieke denken.

Wakker kussen

In de beweging naar zelforganisatie en een Rijnlandse werkcultuur is het zaak om die verstopte basiscultuur weer te laten stralen. Dat is minder moeilijk dan het lijkt. Zorgteams die in het weekend zonder manager de boel overeind houden hebben allang ontdekt dat een beetje geven en nemen, je gelijkwaardig opstellen, je collega vertrouwen geven en aan het eind van de dienst even samen ontspannen, heel goed werkt. Allemaal zaken die gewoon Rijnlands zijn. Totdat het maandag wordt en de manager zijn rol pakt en er weer een Angelsaksische saus over de werkcultuur gaat. Bewegen naar een Rijnlandse werkcultuur is dus niet veel anders dan die wakker kussen en vervolgens de Angelsaksische saus op afstand houden.

Aangekoekte saus

Met dit in het achterhoofd is het ook duidelijk waarom juist mensen hoger in de hiërarchie veelal meer moeite hebben met Rijnlands acteren dan de uitvoerders in de zorg. De Anglo-Amerikaanse saus is dikker en is aangekoekt. Dan is afbikken nodig. Of beter, van binnenuit afbreken, zoals een kuiken zichzelf uit het ei werkt. En bedenk dat het voor jou als buitenstaander onbegonnen werk is iemand een andere werkcultuur aan te praten.

Valkuil

Op weg naar zelforganiserende teams is implementeren via de lijnmanagers dan ook een valkuil. Als bestuurder ben je dan overgeleverd aan hun persoonlijke ontbolstering. Daar heb je geen grip op en het is een zeer ongewis traject. ‘Waarom zou een lijnmanager überhaupt zijn oude cultuur op gaan zoeken? Hij heeft juist alles te danken aan de bestaande hiërarchische werkcultuur!’

Energiebronnen

De beweging naar zelforganisatie met een Rijnlandse werkcultuur steunt daarom op twee natuurlijke energiebronnen. Ten eerste de bestuurder die aan alle kanten voelt dat het op de oude manier niet meer lukt en ten tweede de uitvoerders in de zorg waar het Rijnlands dicht onder de huid zit.

Veranderkundig

Vergeet even de klassieke veranderkundige aanpak met ‘uitrollen’ via de lijn. Een succesvolle beweging naar zelforganiserende teams en een Rijnlandse werkcultuur ziet er heel anders uit. Daarover stapje voor stapje meer in de volgende blogs met woorden als verleiden, energie aanboren en wakker kussen.

¹⁾ Hofstede c.s., Allemaal andersdenkenden - omgaan met cultuurverschillen, 1991

Deze blog is gebaseerd op het boek 'Naar zelforganiserende teams in de zorg'. Meer over dat boek via deze link.